Truri njerëzor del në të njëjtat përfundime, pavarësisht nga vendet, koha apo kulturat e ndryshme. Prandaj, ashtu siç ka njerëz që mbledhin pulla, unë mbledh shprehje frazeologjike.

Ka disa profesionistë, për të cilët kam respekt të veçantë: përkthyesit. Ata na përcjellin fjalët e fjalimeve dhe të konferencave për shtyp të udhëheqësve të huaj dhe, duke u përpjekur të mos gabojnë, fatmirësisht, shmangin katastrofat gjeopolitike (edhe pse ndonjëherë punët kanë shkruar në prag të katastrofës). Në këtë grup hyjnë edhe përkthyesit e letërsisë, që më kanë dhuruar librin Mëshoji plugut mbi kockat e të vdekurve të polakes Olga Tokarçuk (Olga Tokarczuk), fituese e çmimit Nobel. Vetë libri ka një fill fabule që merret me përkthimin e Uilliam Blejkut (William Blake), apo me poezitë e Ana Ahmatovës (Anna Akhmatova).

Por përkthimet më të vështira mbeten ato të proverbave, të shprehjeve frazeologjike, të fjalëve të urta dhe të aforizmanve nga mbarë bota. Këto duhen prekur me kujdes, si plaçkat më të vyera të familjes, trashëguar brez pas brezi. Mes tyre hyjnë edhe rrëfimet gojore dhe mitet kombëtare.

Unë i mbledh këto shprehje, ashtu si ata që koleksionojnë pulla. Siç dihet, Italia ka shumë shprehje frazeologjike që kanë të bëjnë me ushqimin. “Avere gli occhi foderati di prosciutto” (të të zërë sytë proshuta), do të thotë të mos shohësh atë që e ke para syve (të zësh diellin me shoshë). Në Francë, “Pédaler dans la choucroute” (të pedalosh në lakër turshi), do të thotë të mos e bësh diçka shpejt ose të mos e përfundosh dot (vend numëro, xhiron bosh). Kjo shprehje më pëlqente shumë, sepse kujtoja se lidhej me strukturën e gjethes së lakrës, po më vonë mësova se shprehja e kishte marrë shtysën nga garat e hershme të Tour de France, ku kamionçinat, që u rrinin pranë atyre që mbeteshin pas, zakonisht mbanin reklama lakre turshi.

Kështu, më pëlqen kur kuptoj se truri njerëzor, në vende, në kohë ose në kultura të ndryshme, vëren të njëjtat gjëra. Po më shumë më pëlqen të krahasoj mënyrat e ndryshme me anë të të cilave shprehim të njëjtat vërejtje. Për shembull, në anglishte thuhet “A bad workman always blames his tools” (Punëtori i keq ua hedh gjithmonë fajin veglave). Po në rusishte? Është shumë më e ashpër: “Нечего на зеркало пенять, коли рожа крива” (S’ta ka fajin pasqyra që ke atë surrat) (në shqip: S’i bie dot gomarit, i bie samarit; në të ra unaza, fajin ta ka gishti). Kur dikush teshtin, në anglisht thuhet: “God bless you” (Të bekoftë Zoti). Në Mongoli shkojnë edhe më tej e thonë: “бурхан оршоо бутын чинээ сахал урга” (Të bekoftë Zoti dhe t’u bëfshin mustaqet gëmushë). Kushedi sa duhet t’u pëlqejë hipsterve kjo!

Po ka edhe shprehje aq të pazakonta, sa duhet të përdorësh gjithë fuqinë e imagjinatës. “Të dredhosh” në letonisht është “pūst pilotes” (të frysh bibat), që nuk ka pikë kuptimi dhe duket sikur po u bën padrejtësi rosave. Në kroatisht, për “ç’të mbjellësh, do të korrësh”, përdoret shprehja: “Doće maca na vratanca” (Përfundon macja te deriçka e vogël). Si, si? Sa do të mërzitej macja ime po t’i ngushtohej vendi kur hyn në derë. Suedezët, për të cilësuar një njeri të privilegjuar, që nuk ka pse punon fort për të kapur një vend të nderuar, përdorin shprehjen: “Att glida in på en räkmacka” (shkau mbi sandviç karkalecash) dhe duket se i rri fort për shtat.

Dhe së fundi, për ta mbyllur, kam zgjedhur një fjalë të urtë kineze që thotë: “Ndiz qiri, mjaft mallkove errësirën”.

Burimi: The Guardian 3 shkurt 2020

Përfytyro sikur të të bjerë në dorë kopja e vetme e një dorëshkrimi disashekullor. Një relikte e rrallë. Tani, përfytyro sikur do ta shtrosh në një tavë pjekjeje apo do të fshish këpucët me të. Sipas historianes Elizabet Jeill (Elizabeth Yale), kjo gjë ndodhi me shkrimet e vjetra në fillimet e Anglisë moderne, para se librat e dorëshkrimet të arkivoheshin nëpër biblioteka, siç e kemi sot.

Jeilli shkruan se pas Reformimi Protestant të vitit 1536, manastiret u shpërndanë. Në dy dekadat që pasuan, Anglia ua zbrazi edhe bibliotekat. Disa koleksionues antikash u përpoqën të shpëtonin shumë materiale, mirëpo nuk kishin vend ku t’i ruanin gjithë ata libra e shkresa. Dikur njerëzit e përdornin pergamenën e qëndisur me shkronja elegante për të mbuluar librat, për të pastruar armët ose për të ruajtur dorashkat. Mbledhësi i antikave, Xhon Oubrei (John Aubrey), shkruan se, kur bënin birrë, përdornin si tapë pergamenat e dorëshkrimeve, pasi asgjë tjetër nuk e kryente më mirë këtë funksion.

Akademikët e shekullit XVII u llahtarisën kur morën vesh që gjithë ajo dije e pasuri shkoi dëm, pasi u shpërndanë manastiret. Ata u përpoqën të shpëtonin ç’të mundnin dhe të gjenin mënyra për t'i ruajtur e të krijonin arkiva të reja. Shumë mbledhës antikash gjetën rrugët për t’i gjurmuar e për t’i ndarë sipas fushave këto materiale. Kështu, hap pas hapi, u ngrit Muzeu Eshmoulian pranë Universitetit të  Oksfordit, themeluar nga Elajas Eshmoul (Elias Ashmole). Ai ia la universitetit koleksionin e tij të mrekullueshëm, por me një kusht: do ta mbanin përgjithmonë, vetëm nëse do të punësonin një kujdestar, që do të ruante dhe do të katalogonte materialin.

Megjithatë, si në shekullin XVII, edhe sot, kur me anë të teknologjisë arkivohen sasi të paimagjinueshme materialesh, arkivistët përballen me të njëjtat probleme: Cilin informacion të mbledhin, si ta ruajnë, si ta katalogojnë dhe si ta ndajnë me efikasitet.

Burimi: JSTOR 7 shkurt 2020

Profesor Gerard Karuthërsi (Gerard Carruthers) ka marrë përsipër të zbulojë karakteristikat e përbashkëta, që lidhin dy poetët më të mëdhenj britanikë: Robert Bërnsin dhe Uilliam Shekspirin. Paçka se sot njihet si poet kombëtar, Shekspirin e mbanin si amator në kohë të tij. Bashkëkohësit, që nuk ishin aspak miqësorë me të, e shihnin me përçmim, pasi e quanin “zengjin të ri“, por edhe mbase ngaqë ruante fshehurazi identitetin e tij katolik.

Edhe Bërnsi solli në Eirshir një poezi skoceze, që fliste për lidhjet e forta me Edinburgun, verilindjen e Skocisë dhe jakobizmin. Menjëherë pas vdekjes së tij, një prej kundërshtarëve të shumtë u ankua për “bërnomaninë”, që shoqëronte famën e autorit. Edhe pse kur ishin gjallë nuk u pa e udhës që Shekspiri dhe Bërnsi të rreshtoheshin mes poetëve britanikë, më pas ata do të bëheshin dy shtylla të forta të identitetit kulturor britanik.

Suksesi i autorëve mbërriti e u përhap edhe në kolonitë. Gjatë shekullit XIX, Shekspiri u bë pjesë themelore e sistemit arsimor indian, ndërsa Bërnsi, i futur në çantat e skocezëve që kapërcyen oqeanin, mbërriti në Amerikë dhe në vende të tjera anglishtfolëse.

Kur ndodhej në burgun e ishullit Roben, Nelson Mandela e ruante si sytë e ballit një kopje të Shekspirit, kurse Bërnsin e patën për zemër sovjetikët dhe disa rrethe radikale indiane. Kjo ndodhi, mbase, sepse të dy shkruanin kundër puritanizmit, ekstremizmit politik dhe u kushtonin më shumë vëmendje grupeve të persekutuara. Kështu, Shekspiri dhe Bërnsi i treguan botës mbarë se, para se të ishe thjesht e vetëm britanik, duhej të ishe mbi të gjitha njerëzor.

Burimi: History Scotland 11 shkurt 2020